Zmiany wprowadzone nowym rozporządzeniem unijnym w sprawie postępowania upadłościowego

5 czerwca 2015r. w Dzienniku Urzędowym opublikowana została przekształcona wersja „rozporządzenia upadłościowego”, czyli rozporządzenia w sprawie postępowania upadłościowego. Po wejściu w życie zastąpiło ono rozporządzenie nr 1346/2000 z maja 2000 roku. Nowa regulacja jest odpowiedzią na przemiany, jakie zaszły w Europie w ciągu ponad dekady i uzupełnieniem licznych braków swojego poprzednika.

Zakres postępowania i właściwość sądów

Nowe rozporządzenie obejmie swoim zakresem większą grupę postępowań. Nie są to już jedynie postępowania likwidacyjne, ale również takie, w których dłużnik częściowo zachowuje kontrolę nad majątkiem, w ramach których restrukturyzacja jest przeprowadzana, gdy niewypłacalność jest jedynie prawdopodobna oraz te, które przewidują restrukturyzację lub nawet umorzenie zadłużenia osób zatrudnionych lub konsumentów. Wedle katalogu wyliczającego objęte tym zakresem procedury, w Polsce będą to: postępowanie naprawcze, upadłość obejmująca likwidację oraz upadłość z możliwością zawarcia układu.

Jurysdykcję sądu danego państwa członkowskiego do wszczęcia postępowania określało się dotychczas jedynie na podstawie usytuowania „głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika”. Budziło to wiele problemów interpretacyjnych i stało się przedmiotem kilku orzeczeń TSUE, takich jak Interedil i Eurofood. Nowe rozporządzenie definiuje to kryterium jako miejsce regularnego zarządzania działalnością gospodarczą, przy czym musi ono być rozpoznawalne dla osób trzecich. Ponadto, istnieją dwa wzruszalne domniemania dotyczące owego ośrodka: jest to siedziba statutowa dla spółki i osób prawnych oraz główne miejsce wykonywania działalności dla osób fizycznych. Aby uniknąć zjawiska „forum shoppingu”, miejsce to lub siedziba nie mogą zostać przeniesione do innego państwa członkowskiego w ciągu trzech miesięcy przed złożeniem wniosku o wszczęcie postępowania.

Od chwili wejścia w życie rozporządzenia, sądy będą musiały z urzędu badać swoją jurysdykcję, określając jej podstawy w orzeczeniu o wszczęciu postępowania. Brak kompetencji może również zostać zaskarżony przed sądem przez dłużnika lub któregokolwiek z wierzycieli. Jest to niewątpliwie znaczna poprawa, gdyż w myśl poprzedniego rozporządzenia jurysdykcja sądu znajdowała się poza jakąkolwiek kontrolą.

Zmiany w zakresie wtórnego postępowania upadłościowego

Przede wszystkim, postępowanie wtórne nie musi już koniecznie zmierzać do likwidacji. Ponadto, istnieje możliwość uniknięcia wszczęcia takiego postępowania w drodze jednostronnego zobowiązania zarządcy w postępowaniu głównym. Takie zobowiązanie oznacza, że przy podziale majątku dłużnika, znajdującego się na terytorium innego państwa członkowskiego, zarządca uszanuje zasady podziału wynikające z prawa tego państwa. Zatwierdzone przez znanych wierzycieli miejscowych, zobowiązanie ma moc wiążącą względem masy upadłościowej. Mimo jego podjęcia, postępowanie wtórne i tak może zostać wszczęte.

Zarządcy w postępowaniu głównym i wtórnym powinni współpracować i komunikować się, zarówno między sobą, jak i z odpowiednimi sądami. Ten sam obowiązek dotyczy zresztą samych sądów. W przypadku zakończenia postępowania wtórnego bez likwidacji, zgoda zarządcy w procedurze głównej nie jest wymagana, w przeciwieństwie do przepisu z poprzedniej regulacji.

Prawo do zgłoszenia wierzytelności

W pierwszej kolejności, grupa wierzycieli zdolnych do zgłoszenia swojej wierzytelności została powiększona o tych, którzy nie mają siedziby, miejsca zamieszkania lub miejsca zwykłego pobytu na terytorium jednego z państw członkowskich. Znacznym ułatwieniem jest również rezygnacja z obligatoryjnego zastępstwa przez prawnika.

Wierzyciele mają być również znacznie skuteczniej informowani – poprzez standardowy formularz opublikowany na portalu „e-Sprawiedliwość”. Także zgłaszanie wierzytelności odbywać się będzie poprzez wypełnienie, w jednym z języków urzędowych instytucji UE, formularza umieszczonego na tym portalu. Wreszcie, mimo, że to ciągle prawo państwa wszczęcia postępowania określa termin na zgłoszenie wierzytelności, nie może być on krótszy niż 30 dni od ogłoszenia wszczęcia w rejestrze upadłości.

Nowy podmiot – grupy przedsiębiorstw

Rozporządzenie zawiera dyspozycje odnoszące się do postępowań upadłościowych otwartych w stosunku do członków grupy przedsiębiorstw, rozumianej jako jednostka dominująca i jej wszystkie jednostki zależne. Jest to ogromna zmiana, wziąwszy pod uwagę, że rozporządzenie z 2000 roku całkowicie ignorowało tę kwestię. Obecnie, przewidziany został obowiązek współpracy i komunikacji z jednej strony, z drugiej zaś możliwość wszczęcia grupowego postępowania upadłościowego.

Zarządcy powołani w postępowaniach upadłościowych członków grupy winni współpracować ze sobą dla ułatwienia skutecznego prowadzenia postępowań. W szczególności powinni oni przekazywać sobie istotne informacje, starać się skoordynować zarząd i nadzór nad sprawami oraz opracować, o ile jest to możliwe, skoordynowany plan restrukturyzacji. Współpraca i komunikacja dotyczy również relacji między zarządcami i sądami, a także między sądami wszczynającymi postępowanie. Zarządcy mają prawo być wysłuchani w którymkolwiek z postępowań wszczętych wobec innego członka grupy, a nawet wystąpić o wstrzymanie względem tego członka czynności związanych z likwidacją majątku.

Grupowe postępowanie koordynacyjne, wszczęte na wniosek jednego z zarządców, przewiduje powołanie koordynatora grupowego. Ten ostatni jest odpowiedzialny za propozycję planu koordynacji grupowej oraz opracowywanie zaleceń, które biorą pod uwagę zarządcy, prowadząc swoje postępowanie. Wniosek o wszczęcie postępowania koordynacyjnego może być przedmiotem sprzeciwu zarządców, zarówno co do objęcia nim postępowania dotyczącego danego członka grupy, jak i samej osoby koordynatora. Przy określaniu właściwości sądu należy kierować się zasadą pierwszeństwa, istnieje jednak możliwość uzgodnienia jurysdykcji sądu innego państwa członkowskiego.

Rejestry upadłości

Problem wszczynania równoległych postępowań oraz niesprawnego informowania o nich wierzycieli zlikwidować ma obowiązek prowadzenia przez państwa członkowskie rejestrów zawierających szereg wskazanych w rozporządzeniu informacji. Rejestry te mają zostać następnie wzajemnie połączone w ramach systemu, którego utworzenie w drodze aktów wykonawczych zostało powierzone Komisji. Informacje będą udostępniane i konsultowane za pośrednictwem portalu „e-Sprawiedliwość”.