prawo rolne

Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego

Z uwagi na oparcie ustroju rolnego naszego państwa na gospodarstwach rodzinnych, ustawodawca zdecydował się wprowadzić odrębne, w stosunku do innych przedmiotów współwłasności, normy regulujące sposób sądowego znoszenia współwłasności gospodarstw rolnych. Normy regulujące ten proces znajdują się w art. 213 – 218 Kodeksu cywilnego, a w niniejszym artykule postaramy się im bliżej przyjrzeć.

Jak należy interpretować gospodarstwo rolne?

Na wstępie należy zaznaczyć, iż użyty przez ustawodawcę zwrot „gospodarstwo rolne” nie odnosi się jedynie do gruntów rolnych. Dotyczy on pewnej masy majątkowej, w skład której wchodzą również grunty leśne, budynki lub ich części, urządzenia oraz inwentarz, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą.

Słowem znoszenie współwłasności gospodarstw rolnych uregulowane w art. 213 – 218 k.c. nie dotyczy jedynie nieruchomości rolnych, ale całego gospodarstwa rolnego.

Należy również wspomnieć, że powyższe normy znajdują zastosowanie jedynie w przypadku sądowego trybu znoszenia współwłasności. Nic nie stoi bowiem na przeszkodzie, aby współwłaściciele, którzy są zgodni, zarówno co do konieczności zniesienia współwłasności, jak i sposobu w jaki chcą się podzielić, dokonali tego w drodze umowy.

Wówczas mają oni pełną swobodę, ograniczoną głównie ustaleniami miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w sposobie w jaki chcą podzielić gospodarstwo i wchodzące w jego skład grunty. Z uwagi jednak na fakt, iż w skład każdego gospodarstwa wchodzą nieruchomości rolne, umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Brak zgody współwłaścicieli lub potrzeba zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego

W przypadku braku zgody współwłaścicieli, bądź co do potrzeby zniesienia współwłasności gospodarstwa, bądź co do sposobu w jaki ma to nastąpić, i wynikającej stąd konieczności wniesienia odpowiedniego wniosku do sądu, zastosowanie znajdą wspomniane wyżej przepisy.

I tak, w pierwszej kolejności sąd powinien dążyć do zniesienia współwłasności poprzez fizyczny podział gospodarstwa. Takie rozwiązanie może być jednak w wielu przypadkach niemożliwe. Może się bowiem zdarzyć, że fizyczny podział i tak już małego gospodarstwa, mógłby przesądzić o ekonomicznej nieopłacalności produkcji w takim gospodarstwie lub o jej całkowitym zaprzestaniu, co pozostawałoby w sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej.

Ocena, czy konkretny podział gospodarstwa pozostaje w sprzeczności z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, następuje zawsze po zasięgnięciu opinii biegłych posiadających specjalistyczną wiedzę z zakresu rolnictwa oraz biegłych geodetów. Ponadto może się również zdarzyć, że gospodarstwo rolne co prawda może być podzielone fizycznie, ale liczba możliwych do wydzielenia części gospodarstwa jest mniejsza od liczby współwłaścicieli.

Wówczas to sąd przyznaje gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele. Z racji jednak, iż nierzadko o taką zgodę może być trudno, w przypadku jej braku, sąd przyznaje gospodarstwo rolne temu współwłaścicielowi, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba, że interes gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela.

Z taką sytuacją możemy mieć do czynienia w przypadku, gdy co prawda jeden z współwłaścicieli prowadzi gospodarstwo, ale drugi posiada lepsze wykształcenie zawodowe lub większe doświadczenie, w wyniku czego to jemu sąd przyzna całe gospodarstwo.

W przypadku zaś, gdy powyższe warunki spełnia kilku współwłaścicieli, albo nie spełnia ich żaden, to sąd przyznaje gospodarstwo rolne temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia. Podobnie jak powyżej i tutaj największe znaczenie dla sądu będą miały: kwalifikacje zawodowe, doświadczenie, dotychczasowy sposób prowadzenia gospodarstwa, osiągane wyniki, wiek i stan zdrowia współwłaścicieli, a także ich stosunki rodzinne i majątkowe.

Zniesienie współwłasności poprzez jego sprzedaż

Zniesienie współwłasności gospodarstwa poprzez jego sprzedaż może nastąpić w przypadku, gdy za takim rozwiązaniem zawnioskują wszyscy współwłaściciele, bądź żaden z nich nie wyrazi zgody na przyznanie mu gospodarstwa rolnego w całości.

Współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego w całości lub w części, uzyskują odpowiadające ich udziałom spłaty pieniężne. Wysokość spłaty w pierwszej kolejności ustala się stosowanie do zgodnego porozumienia stron.

W przypadku zaś braku porozumienia wysokość spłat ustala sąd, przy czym może on dokonać ich odpowiedniego obniżenia, z równoczesnym rozłożeniem ich na raty, bądź odroczeniem terminu ich płatności. Przy decyzji o obniżeniu wysokości spłat sąd bierze pod uwagę:

  • typ,
  • wielkość i stan gospodarstwa rolnego,
  • sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania.

Jeżeli więc sąd dojdzie do wniosku, że spłaty w pełnej wysokości spowodowałyby nadmierne obciążenie majątku współwłaściciela, który otrzymał gospodarstwo w naturze, np. z uwagi na jego trudną sytuację majątkową i niską dochodowość otrzymanego gospodarstwa, będzie mógł w odpowiednim stopniu dokonać obniżenia wysokości spłat.

Obniżenie wysokości spłat nie jest natomiast możliwe w stosunku do małżonka, gdy znoszona jest współwłasność gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład wspólnego majątku małżonków. W takim przypadku, jeżeli gospodarstwo jest przyznawane jednemu z nich, drugiemu należy się spłata w pełnej wysokości.

W pewnej sytuacji współwłaściciel, który otrzymał gospodarstwo rolne w naturze, może zostać zobowiązany do wyrównania pozostałym współwłaścicielom obniżonych spłat. Tak będzie jeżeli sprzeda on wchodzące w skład gospodarstwa rolnego nieruchomości, przed upływem pięciu lat od chwili zniesienia współwłasności. Jednakże jeżeli zbycie nieruchomości miało na celu zapewnienie racjonalnego prowadzenia gospodarstwa, współwłaściciel będzie zwolniony z obowiązku wyrównania spłat.

Inne sytuacje

Na koniec warto wspomnieć o sytuacji osób, którym ani gospodarstwo ani jego część nie zostało przyznane, a które do chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie zamieszkiwały. W takim przypadku zachowują one bowiem prawo dalszego zamieszkiwania w gospodarstwie, jednakże nie dłużej niż przez pięć lat od momentu zniesienia współwłasności.

Z kolei małoletni współwłaściciel mają prawo zamieszkiwać w gospodarstwie przez okres pięciu lat od momentu uzyskania przez nich pełnoletniości. Natomiast osoby trwale niezdolne do pracy mają uprawnienie do dożywotniego zamieszkiwania w gospodarstwie po zniesieniu jego współwłasności.

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *