Separacja w polskim prawie rodzinnym

Instytucja separacji została uregulowana w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 611 i nast.).

Niezbędną przesłanką pozwalającą sądowi na orzeczenie separacji jest nastąpienie zupełnego rozkładu pożycia między małżonkami, tj. więzi uczuciowej, fizycznej i gospodarczej.

W takiej sytuacji każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację. Należy jednak pamiętać o istnieniu dwóch przesłanek negatywnych, których wystąpienie stanowi istotną przeszkodę w orzeczeniu separacji.

Separacja małżonków – aspekty prawne

Otóż mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów, orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Natomiast jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków.

Jeżeli równocześnie jeden z małżonków żąda orzeczenia separacji, a drugi orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd powinien orzec rozwód. Jeżeli jednak orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację.

Przy orzekaniu separacji zastosowanie mają przepisy art. 57 i art. 58 regulujące orzeczenie o winie za rozkład pożycia oraz rozstrzygnięcia zawarte w wyroku orzekającym rozwód.

Zgodnie z nimi, orzekając separację sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. W tym wypadku następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.

Orzekając separację na podstawie zgodnego żądania małżonków, sąd także nie orzeka o winie rozkładu pożycia.

Separacja a dzieci

Ponadto w wyroku orzekającym separację sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka.

Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem w czasie istnienia separacji, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia.

Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka.

Sąd może pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom na ich zgodny wniosek, jeżeli przedstawili porozumienie jest zasadne oczekiwanie, że będą współdziałać w sprawach dziecka.

Jeżeli małżonkowie zajmują wspólne mieszkanie, sąd orzeka także o sposobie korzystania z tego mieszkania przez czas wspólnego w nim zamieszkiwania małżonków pozostających w separacji.

W wypadkach wyjątkowych, gdy jeden z małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, sąd może nakazać jego eksmisję na żądanie drugiego małżonka.

Na zgodny wniosek stron sąd może orzec również o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi małżonek wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego, o ile podział bądź jego przyznanie jednemu z małżonków są możliwe.

Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej.

Skutki separacji

Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, z tą jednak zasadniczą różnicą, iż małżeństwo formalnie nadal trwa. Małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć nowego małżeństwa.

Małżonek nie może również powrócić do nazwiska, które wskutek zawarcia małżeństwa zmienił. Ponadto jeżeli wymagają tego względy słuszności, małżonkowie pozostający w separacji obowiązani są do wzajemnej pomocy.

Do obowiązku dostarczania środków utrzymania przez jednego z małżonków pozostających w separacji drugiemu, stosuje się odpowiednio przepisy regulujące instytucję rozwodu dotyczące obowiązku alimentacyjnego wobec byłego małżonka (art. 60 k.r.o.), z wyjątkiem uregulowania dotyczącego wygaśnięcia tego obowiązku.

Zniesienie separacji

Możliwe jest zniesienie separacji przez sąd na zgodne żądanie małżonków. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej w/w skutki. Znosząc separację, sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.