zatrzymanie

Zatrzymanie – czym jest i jakie prawa przysługują zatrzymanym?

Zatrzymanie definiowane jest w literaturze jako środek przymusu, polegający na chwilowym pozbawieniu wolności określonej osoby celem zastosowania środka zapobiegawczego sensu stricto lub przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej albo oskarżonego do organu procesowego.[1] Powyższa definicja odróżnia instytucję zatrzymania wyrażoną w Kodeksie postępowania karnego od innych rodzajów zatrzymania występujących w naszym systemie prawnym na przykład takich jak: zatrzymanie porządkowe (art. 15 ust. 3 pkt 3 ustawy o Policji), zatrzymanie penitencjarne (art. 15 ust. 1 pkt 2a ustawy o Policji), zatrzymanie chwilowe tzw. legitymowanie (art. 15 ust. 1 pkt 1 ustawy o Policji).

Formy zatrzymania

W procesie karnym zatrzymanie odbywa się według przepisów rozdziału 27 Kodeksu postępowania karnego.

W rozdziale tym przewidziano trzy formy zatrzymania:

  • ujęcie osoby (art. 243 k.p.k.),
  • właściwe zatrzymanie (art. 244 k.p.k.) i
  • zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie (art. 248 k.p.k.).

Prawo ujęcia osoby na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu bezpośrednio podjętym po popełnieniu przestępstwa przysługuje każdej osobie, ale tylko wówczas, gdy istnieje obawa ukrycia się osoby, która popełniła przestępstwo lub nie można ustalić jej tożsamości. Ponadto należy ją niezwłocznie oddać w ręce Policji. Powyższa instytucja nazywana jest ujęciem obywatelskim.

Właściwego zatrzymania dokonuje Policja (art. 244 k.p.k.). Zatrzymać można osobę podejrzaną, co do której istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo. Stanowi to przesłankę pozytywną ogólną zatrzymania, a gdy zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się tej osoby albo zatarcia śladów przestępstwa bądź też nie można ustalić jej tożsamości – przesłankę pozytywną szczególną. Brak uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa oraz brak obawy jej ucieczki lub ukrycia się albo zatarcia śladów przestępstwa bądź możliwość ustalenia jej tożsamości oczywiście stanowią negatywne przesłanki.

Ponadto, zgodnie z przepisami art. 244 k.p.k. § 1a oraz §1b, Policja ma prawo zatrzymać osobę podejrzaną, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, a zachodzi obawa, że ponownie popełni przestępstwo z użyciem przemocy wobec tej osoby, zwłaszcza gdy podejrzany grozi takim przestępstwem(art. 244 § 1a k.p.k.). Policja obowiązkowo zatrzymuje osobę podejrzaną także wtedy, gdy przestępstwo, o którym mowa w § 1a, zostało popełnione przy użyciu broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu, a zachodzi obawa, że ponownie popełni ona przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa grozi (art. 244 § 1b k.p.k.).

Kto posiada uprawnienie do zarządzenia zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej?

Uprawnienie do zarządzenia zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej posiada także prokurator, jeżeli zachodzi uzasadniona obawa, że nie stawi się ona na wezwanie w celu przeprowadzenia czynności procesowej, w inny bezprawny sposób będzie utrudniała przeprowadzenie tej czynności albo jeżeli zachodzi potrzeba niezwłocznego zastosowania środka zapobiegawczego.

Z uwagi na fakt, iż zatrzymanie jest środkiem o szczególnie dolegliwym charakterze, przejawiającym się w ingerencji organów ścigania w prawa i wolności człowieka konstytucyjnie chronione, niezbędne jest zapewnienie osobom zatrzymanym określonych gwarancji i uprawnień procesowych.

Prawa przyznawane zatrzymanemu

Najważniejszą gwarancją przyznaną zatrzymanemu jest prawo do zażalenia na zatrzymanie do sądu (art. 246 § 1 k.p.k.). W zażaleniu zatrzymany może domagać się zbadania zasadności i legalności zatrzymania oraz prawidłowości jego wykonania. Zatem w tym przypadku słusznie dochodzi do totalnej kontroli zażalenia.

Szczególnie ważnym uprawnieniem zatrzymanego jest prawo do przekazania w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania do dyspozycji sądu, które przede wszystkim zostało wyrażone w przepisie artykułu 41 ust. 3 zdanie drugie Konstytucji RP. Co więcej, w przypadku, gdy w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie wydane postanowienie o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami, należy zwolnić zatrzymanego. Analizując przepisy Kodeksu postępowania karnego nie mamy żadnych wątpliwości co do tego, iż konstytucyjne regulacje w sposób zbieżny zostały także zawarte w przepisach art. 248 § 1 i 2 k.p.k.

Bardzo istotną gwarancją jest obowiązek organu stosującego ten środek przymusu wyjaśnienia zatrzymanemu jego sytuacji procesowej w taki sposób, by była ona dla niego pewna i w pełni zrozumiała, a polega to na poinformowaniu go o jego prawach m.in. do kontaktu z adwokatem (art. 245 § 1 k.p.k.), zawiadomienia osoby najbliższej o zatrzymaniu (art. 245 § 2 k.p.k.), do złożenia zażalenia do sądu (art. 246 § 1 k.p.k.).

Duże znaczenie ma też obowiązek organów stosujących zatrzymanie wysłuchania osoby w stosunku, do której stosuje się zatrzymanie (art. 244 § 2 k.p.k.). Istota wysłuchania polega na umożliwieniu zatrzymanemu swobodnej wypowiedzi na temat faktycznych podstaw zatrzymania oraz innych okoliczności związanych z zastosowaniem tego środka przymusu.

Istotnym prawem osoby zatrzymanej jest również prawo do odszkodowania za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie, które zostało wyrażone w przepisie art. 552 § 4 k.p.k. Jednak roszczenie o odszkodowanie lub zadośćuczynienie nie przysługuje temu, kto w zamiarze wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania złożył fałszywe zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub fałszywe wyjaśnienie i spowodował tym niekorzystne dla siebie orzeczenie w przedmiocie zatrzymanie (art. 553 § 1 k.p.k.).

Omawiana powyżej instytucja zatrzymania bez wątpienia stanowi formę pozbawienia wolności osobistej. Jest zatem głębokim naruszeniem praw i wolności będącym przedmiotem uregulowań konstytucyjnych oraz szczegółowych regulacji procesowych. Należy zatem pamiętać, iż w tym przypadku konieczna jest prawidłowa i legalna praktyka organów ścigania i stosowanie zatrzymania tylko w momencie całkowitego spełnienia wszystkich przesłanek.

[1] S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu, Warszawa 1996, s. 377.

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany. Pola, których wypełnienie jest wymagane, są oznaczone symbolem *